خلق پول بانک‌ها مهم‌ترین نیروی افزایش‌دهنده تورم است/ ۲ راهکار فوری برای کنترل تورم/۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از خبرگزاری فارس، کسری بودجه و خلق پول توسط بانک ها دو عامل مهم رشد تورم در سال های گذشته در کشور بوده است. بسیاری از کارشناسان در وضعیت فعلی کنترل و مهار تورم را مهمترین اولویت دولت سیزدهم می دانند. از اعداد و ارقام ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه دولت در سال ۱۴۰۰ صحبت می شود. در صورتی که این میزان کسری بودجه وجود داشته باشد، شاهد نوعی ابرتورم در کشور خواهیم بود. از دیگر سو، بسیاری از کارشناسان خلق پول توسط سیستم بانکی را یکی دیگر از عوامل رشد پایه پولی و تولید پول پرقدرت در کشور می دانند. در صورتی که سیستم نظارتی بانک مرکزی در خصوص این خلق پول اقدام عاجلی انجام ندهد، می توان گفت با یک بحران هم در حوزه نقدینگی و هم در سیستم بانکی مواجه خواهیم بود.

درودیان، کارشناس مسائل اقتصاد ایران در این خصوص می گوید: مسئله اصلی در حال حاضر در کشور کسری بودجه بسیار بالاست که باید فکری برای آن کرد. به نظر می رسد دولت دوزادهم با یک بی موالاتی عمدی در این موضوع برخورد می کند. شاید خیال می کند وقتی آب از سر گذشت هر چقدرش مهم نیست. در حال حاضر مساله اصلی اقتصاد ایران این است که این کسری بودجه مهار شود.

حسین درودیان به تازگی کتاب «معماران پول» را درباره ساختار نظام بانکی در ایران و ریشه‌ها و علل مشکلات این نظام منتشر کرده است. وی در این کتاب با تبیین عملکرد بانک‌ها در اقتصاد امروز، در جهت تجدید نظر در مفروضات مسلم فرض شده اقتصاد متعارف نئوکلاسیک طرح بحث کرده است.

در ادامه گفت و گوی فارس با حسین درودیان را می خوانید:

فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید وضعیت فعلی تورم در کشور چگونه است و ما برای توقف روند فعلی تورم باید چه اقداماتی را انجام دهیم تا بتوانیم در مقابل افزایش بی رویه تورم بایستیم؟

درودیان: درمورد تورم به نظر می رسد ما به سمت یک تعادل تورمی سطح بالاتر نسبت به قبل حرکت کرده ایم. باتوجه به محدودیت های ارزی و تجاری و از طرفی با توجه به رشد نقدینگی و پایه پولی و کسر بودجه ای که در وضعیت فعلی در آن قرار داریم، باید یک مرتبه بالاتر تورمی را برای چند ماه آینده کشور انتظار داشته باشیم. برای همین فکر می کنم هر چند انتظار می رفت که با تثبیت نرخ ارز در چند ماه گذشته، نرخ تورم فروکش کند؛ ولی به این دلیل که دولت بیش از حد بر روی گشایش های ارزی انتظار به جامعه پمپاژ کرده بود و گشایش های ارزی به طور معنی دار برای ما اتفاق نیافتد، انتظار می رود فشار ملایمی روی نرخ ارز تا آخر سال داشته باشیم.

* سیاست های دولت باعث از بین رفتن ذخایر ارزی کشور شده است

فارس: یعنی شما با توجه به انتظارات در بازار ارز که تا پایان سال با یک شیب ملایم افزایش خواهد یافت، انتظار دارید نرخ تورم هم با همیت شیب رشد داشته باشد؟

درودیان: مهم تر از آن چه گفته شد، به دلیل نوع مدیریت ارزی ما در دو سال اخیر ارزهای با کیفیت خود را تقریبا از دست داده ایم. نتایج از دست دادن ارز با کیفیت به دلیل سیاست های ارزی که از ۹۷ در پیش گرفته ایم، در حال حاضر خود را نشان داده است. نتایج و تبعات تصمیمات ارزی در سال های گذشته، هم اکنون به ویژه روی کالاهای اساسی تاثیر خود را نشان داده است و نمود پیدا کرده است. یعنی مقدار تورمی که الان با آن روبرو هستیم و فشار اصلی آن بر روی کالاهای اساسی است و آن هم به خاطر اختلالات ارزی است که فقط در بحث قیمت و افزایش نرخ ارز خود را نشان نمی دهد

. موضوع اصلی در این بحث، کیفیت ارز و نحوه دسترسی به ارز است که از این ناحیه تورم ایجاد شده است. در اقتصاد ما وضعیتی را در خصوص تورم و افزایش نرخ ارز شاهد هستیم که حداقل در چشم انداز چند ماهه افق رو به بهبودی برای آن دیده نمی شود.

* باید زنجیره کسری بودجه تا تورم را بشناسیم

فارس: با این شرایط که گفتید، دولت به احتمال زیاد با کسری بودجه پیدا و پنهان قابل توجهی مواجه خواهد بود. کسری بودجه دولت با تورم چه ارتباطی دارد؟

درودیان: در مورد رابطه تورم و کسری بودجه جزییات زیادی وجود دارد و ماجرا به سادگی که در تعاریف متعارف گفته می شود، نیست. مسئله اصلی اینجاست که ما وقتی در مورد کسری بودجه و تورم صحبت می کنیم زنجیره علّی وجود دارد که می گویند کسری بودجه باعث رشد پایه پولی می شود و رشد پایه پولی باعث رشد نقدینگی و رشد نقدینگی باعث تورم می شود که به صورت خلاصه اول و آخر این زنجیره را می گویند.

مسئله ای که وجود دارد در حلقه ها است. اینکه آیا کسری بودجه باعث رشد پایه پولی می شود؟ آیا پایه پولی باعث رشد نقدینگی می شود؟ آیا رشد نقدینگی باعث رشد تورم می شود؟ مهم ترین تردید در اینجا اثر علّی رشد پایه پولی و نقدینگی است.

فارس: اگر شما به این رابطه های علت و معلول تشکیک وارد می کنید، چه عاملی را در وضعیت فعلی کشور در خصوص افزایش دهنده تورم، به عنوان نیروی اصلی معرفی می کنید؟

درودیان: من باورم این است که نظام بانکی ما نیروی اصلی در رشد نقدینگی است و این نظام بانکی میزان حساسیت و وابستگی اش به نسبت دهه های قبل کمتر شده است. اینطور نیست که فرضا بتوانیم بگوییم و قادر باشیم کسری بودجه را مهار کنیم یا جلوی ارتباط کسری بودجه با پایه پولی را بگیریم. در این صورت ترازنامه های بانک ها از حرکت باز نمی ایستد. این را یک بار در ابتدای دولت دوزادهم تا سال ۹۷ و برگشت تحریم ها تجربه کرده و آزموده ایم. در این سال ها دولت تلاش کرد به میزان زیادی برداشت خود را از بانک مرکزی کم کند؛ ولی نقدینگی به همان سیاق گذشته رشد کرد.

پس حد و اندازه ای داریم که به آن می گویم کمترین مقدار (می نیمم=minimum) رشد درونزای نیاز به پایه پولی در نظام بانکی که اگر کسری بودجه هم نداشته باشیم، نظام بانکی ما به آن اندازه نقدینگی را رشد می دهد و به تبع آن پایه پولی رشد می کند. تصور من این است که این مقدار در شرایط عادی با دیگر شرایط باید متفاوت باشد. یعنی این حداقل مثدار در شرایطی که روند منطقی وجود دارد با شرایط خاصی که الان در آن به سر می بریم باید تفاوت داشته باشد.

* خلق پول بانک‌ها باید کنترل شود

فارس: در شرایطی که تورم بالایی در کشور وجود دارد، باید این خلق پول در بانک ها چگونه مدیریت شود؟

درودیان: در شرایطی که تورم بالایی در کشور وجود دارد، می بایست مصارف پول در اقتصاد افزایش پیدا کند. ولی برای این افزایش محاسبه کمی و دقیقی هم وجود دارد که باید از سوی کارشناسان این حوزه مورد توجه جدی قرار بگیرد. فکر می کنم بر اساس سابقه چیزی حدود ۲۰ درصد رشد نقدینگی و پایه پولی ما از این جنس است.

اگر رشد پایه پولی در اثر کسری بودجه از این حدود فراتر رفت، یعنی از حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد مازاد بر آن را می توانیم از این کسری به عنوان کسری بودجه ای یاد کنیم که می شود پذیرفت که رشد نقدینگی را تشدید می کند. در واقع باید بگوییم کسری بودجه ای که رشد پایه پولی را تشدید می کند و از محل آن رشد نقدینگی افزایش می یابد، کسری بودجه بیش از ۲۰ درصد است.

فارس: یعنی شما برای رشد نقدینگی و پایه پولی دو مدل افزایش را مورد توجه قرار می دهید؟

درودیان: بله. دو مدل رشد نقدینگی و پایه پولی را باید از هم جدا کرد. یکی رشد درونزا است و تابع شرایط بانک ها و پرداخت های بانک ها و وضعیتی که نظام بانکی دارد و سرمایه گذاری های نیمه کاره ای که بانک ها دارند و دارایی های منجمد بانک ها که نقد نمی شود و تجدید و تمدید می شود و با اعداد جدید و تابع سودهایی که بانک ها به سپرده ها می دهند، استمهال می شود.

این ها همه عوامل و نیروهایی است که ترازنامه بانک ها را منبسط می کند. ربطی به کسری بودجه دولت هم ندارد. کسری بودجه هم نباشد این ها بزرگ می شوند و رشد می کند. لذا پایه پولی را دنبال خودش بزرگ می کند. ولی به نظرم الان وضعیت کسری بودجه ای که داریم اعداد و  ارقام به وضوح فراتر از این مقتضای رشد درونزا است. به خاطر همین می توانیم بگوییم  و تایید کنیم در مقطع فعلی، ارقام فعلی کسری در سطحی است که رشد نقدینگی و رشد پایه پولی را تشدید کند نه اینکه آن را بوجود بیاورد. اندازه ای از آن که معادل ۲۰ درصد است در پایه پولی تاثیری ندارد ولی در اثر این عوامل، پایه پولی و نقدینگی و در نتیجه تورم بیشتر و بدتر می شود.

* ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه داریم

فارس: برخی کارشناسان کسری بودجه سال جاری را بسیار بزرگتر از اعداد و ارقامی که شما مدنظر دارید، می دانند. به نظر شما این کسری بودجه چگونه می تواند مدیریت شود تا کمترین تاثیر را بر تورم بگذارد؟

درودیان: فکر می کنم مسئله اصلی همین کسری بودجه بسیار بالاست که باید فکری برای آن کرد. به نظر می رسد دولت با یک بی موالاتی عمدی در این موضوع برخورد می کند و نمی دانم شاید خیال می کند وقتی آب از سر گذشت هر چقدرش مهم نیست. دولت با این رویکرد با موضوع کسری بودجه مواجه داشته است. پس مسئله اصلی این است که اول این کسری بودجه مهار شود. صحبت از حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه می شود. این عدد به نسبت سایز اقتصاد ما خیلی بالا است. در نهایت همه مسیرها برای اینکه این را به نحوی کنترل کنیم و به نوعی تامینش کنیم باید بررسی شود که آثار و عواقب بسیاری برای اقتصاد دارد. پس موضوع اصلی کاهش کسری بودجه است.

فارس: شما برای کاهش کسری بودجه و در نتیجه کنترل تورم چه راهکارهایی را پیشنهاد می دهید؟

درودیان: هزینه های دولت در بخش هایی که وجه توسعه ای ندارد باید لگام و مهاری روی آن زده شود. منظور بخش هایی است که خدمات نهادی خیلی مهمی نیست و آموزش و بهداشت و این مسائل نیست. پس راه فوری این است. اگر به هر علتی در نهایت به این نتیجه رسیدیم که کسری بودجه بالایی داشته باشیم که نمی شود روی آن کار کرد برای اینکه روی تورم بتواند اثرش را به کمترین مقدار برسانیم، شاید بشود گفت تنها راهکار جدی موجود انتشار اوراق بدهی است که البته عرض کردم با توجه به شرایطی که در آن هستیم باید مراعات شود. این رعایت ها باید به ویژه در مورد سقف بدهی و اندازه بدهی به تولید ملی باشد.

باید توجه کنیم این بدهی ها با یک نرخ بهره عملا افزایش در طول سال های آینده افزایش پیدا می کند و همینطور اندازه آن بیشتر و بزرگتر شده و درصد بیشتری از  بودجه را برای برگرداندن آن باید اسنفاده کنیم. کما اینکه اعداد بازپرداخت اصل و بهره اوراق بدهی در مصارف بودجه دولت در یکی دو سال اخیر عدد بزرگی شده است.

* دولت به افزایش نرخ ذخیره قانونی بانک ها فکر کند

فارس: در این حوزه که دولت دوزادهم با بی تدبیری، هر روز بدهی جدیدی را ایجاد کرده است، چگونه باید برخورد کرد؟

درودیان: در این موضوع نمی شود انتظار شعبده بازی داشت. اگر یک شکاف بزرگی بین دخل و خرج ما وجود دارد این موضوعی است که با مثلا اقدامات خارق العاده نمی شود اثرات مخرب آن را مهار کرد و بلاموضوعش کرد. شاید در شرایط خاص وقتی همه راه های جلوی ما بسته می شود، مثلا می شود به افزایش دادن نرخ های ذخیره قانونی هم فکر کرد که کارکردش این است که تاثیری که کسری بودجه روی پایه پولی می گذارد را خنثی کند و باعث شود پولی که دولت از محل کسری تزریق کرده به نوعی در حساب بانک ها نزد بانک مرکزی بلوکه شود. این معنی افزایش نرخ ذخایر قانونی است.

ولی این ها همه راه های کوتاه مدت و جنبه مسکّنی دارد که به هیچ عنوان دوام پذیر نیست. همه این ها مربوط موارد که به عنوان راهکار بیان می شود به جایی می شود که مطمئن هستید این دیگر آخرین بار است و قرار نیست بیش از این، بر روی چنین اهرم و ابزاری تکیه شود و همه به منزله کفگیر به ته دیگ خوردن است.